خلاصه زندگینامه رودکی
بوی جوی مولیان آید همی --- یاد یار مهربان آید همی
ریگ آموی و درشتی راه او --- زیر پایم پرنیان۱ آید همی
آب جیحون از نشاط روی دوست --- خنگ۲ ما را تا میان آید همی
ای بخارا! شاد باش و دیر زی --- میر زی تو شادمان آید همی
میر ماه است و بخارا آسمان --- ماه سوی آسمان آید همی
میر سرو است و بخارا بوستان --- سرو سوی بوستان آید همی
ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودکی در هشت سالگی قرآن را از حفظ بود و از شاعران متولد ۲۴۴ هجری قمری، رودک - درگذشت ۳۲۹ هجری قمری ، پنجکنت نخستین شاعر مشهور پارسی سرای حوزه تمدن ایرانی در دوره سامانی در سده چهارم هجری قمری و استاد شاعران این قرن در ایران است. در اشعار رودکی با باور به ناپایداری و بی وفایی جهان، اندیشه غنیمت شمردن فرصت و شادی روبه رو می شویم.
از هم عصران رودکی ،منجیک ترمذی و پس از او فرخی (429 ق) استاد موسیقی زمانه خویش بودند. شاعران، معمولاً قصیده هایشان را با ساز و در یکی از سبک های موسیقی می خواندند. هرکس که صدایی زیبایی نداشت یا موسیقی نمی دانست، از راوی می خواست تا شعرش را را بخواند. رودکی، شعرش را با ساز می خواند .
با گذشت زمان آوازه رودکی به دربار سامانیان رسید و نصربن احمد سامانی (301 ـ 331 ق) او را به دربار آورد. برخی بر این عقیده اند که وی قبل از نصربن احمد به دربار سامانیان رفته است، که وی در آنجا بزرگترین شاعر دربار سامانی شد. در آن روزگار در محیط ادبی، علمی، اقتصادی و اجتماعی فرارود، آن چنان تحولی شگرف روی داده بود که دانش پژوهان، آن دوره را دوران نوزایی (رسانس) ایرانی می نامند.
رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسی گوی و پدر شعر پارسی می دانند چون قبل از وی کسی دیوان شعر نداشته است و این از نوشته های ایرانی عربی نویس هم عصر رودکی- ابوحاتم رازی برداشت می گردد. ریچارد فرای بر این عقیده بود که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشته است. از تمام آثار رودکی که گفته می شود بیش از یک میلیون و سیصد هزار بیت و نیز شش مثنوی بوده است، فقط ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی مانده است. تعداد بیت های باقی مانده از رودکی را ۱۰۴۷ بیت گزارش می کنند.
بعضی افراد می گویند که رودکی از آغاز نابینا بوده است، اما با بررسی پروفسور گراسیموف بر جمجمه و استخوان های وی مشخ شد که در دوران پیری با فلز گداخته ای چشم وی را کور کرده اند.
از آثار رودکی بر گاه گاهی مشخص می شود که به مذهب اسماعیلی گرایش داشته است؛ شاید یکی از علت های کور شدن او در روزگار پیری، به همین علت باشد.
همین طور، هیچ بعید نیست که پس از خلع امیر قرمطی، رودکی را نیز به سبب هواداری از قرمطیان و بی اعتنایی به مذهب رایج زمان کور کرده باشند.
آنچه معلوم است زندگی صاحب قرآن ملک سخن ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی سمرقندی در رمز و راز پوشیده شده است و با این که بیش از هزار و صد سال از مرگ وی گذشته است، هنوز معماهای زندگی وی حل نشده باقی مانده است و پرده ای ابهام بر روی زندگی او سایه افکنده است.
ویژگی های سروده ها
سبک شعری رودکی، سبک خراسانی است. ویژگی های سبک خراسانی در شعر رودکی کاملا معلوم است و به همین دلیل می توان وی را نماینده تام این سبک از شعر فارسی دانست.
اگر چه سروده های او در دایره ادبیات غنایی و بعضاً تعلیمی جای می گیرد، اما اندکی تأمل در شعر او نشان می دهد که وی از داستان ها و موضوعات حماسی، به خوبی آگاهی داشته و با مهارت تمام توانسته است این مسئله را در شعر خود بازتاب دهد. جدا از این، شعر رودکی نشان دهنده حال و هوای حماسی آن روزگار است که بر جامعه سایه افکنده بود. رودکی اغلب در توصیفات غنایی از عنصر حماسه استفاده کرده و به این وسیله به شعر خود صلابت معنایی بخشیده است.
یکی از مهارت های رودکی بهرمندی از صور خیال، از جمله تشبیه و استعاره در اشعارش است، تصاویری که رودکی در اشعارش بهره گرفته است، بر خلاف شعرای دیگر سبک خراسانی، متحرک و جاندار می باشد. در میان تصویرهای گوناگون، تشبیه یکی مهم ترین نوع تصاویری است که رودکی بدان علاقمند بوده است. با بررسی هایی که کارشناسان از سرودهای رودکی به عملآورده اند، اکثر تشبیهات وی از نوع حسی به حسی و عقلی به حسی می باشد که در انواع مختلف آن، از جمله: تشبیه مضمر، تفضیل و… به کار رفته است.
مفاخره یا خودستایی از مضامین رایج در شعر فارسیمی باشد. رودکی سمرقندی نیز از این موضوع بهره برده است. او گاه به شعر خود می بالد و در ستایش شعر خود، او بر خصایصی چون اعتدال کلام، محتوای اشعار، تأثیر و قبول آن و شهرت و فراگیر شدنش تأکید می کند.
نمونه ای از رباعی رودکی
واجب نبود به کس بر، افضال و کرم --- واجب باشد هر آینه شکر نعم
تقصیر نکرد خواجه در ناواجب --- من در واجب چگونه تقصیر کنم؟
آثار
ابیات او در گزارش های رشیدی سمرقندی، جامی در بهارستان، نجاتی و شیخ منینی و مؤلفان (حبیب السیر) و (زینت المجالس) و مفتاح التواریخ در همه و همه تعداد ابیات رودکی بیش از یک میلیون محاسبه کرده اند که آمار ارائه شده اندکی در شمار با هم متفاوت است.
سندبادنامه
از دیگر آثار رودکی می توان به سندبادنامه اشاره کرد. اثر سندبادنامه هم در اصل، هندی بوده که از عصر ساسانیان به ایران وارد شده و از ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافته است. سندبادنامه در دوره سامانیان به فرمان نوح بن نصر سامانی به فارسی ترجمه گشت. هم اکنون تنها یک سندبادنامه دردست داریم که نوشته سمرقندی می باشد و اصل آن نوشته ابوالفوارس قنازری است.
کلیله و دمنه
مهم ترین کار رودکی به نظم در آوردن کلیله و دمنه است که متاسفانه این اثر گران قدر مانند سایر آثار و مثنوی های رودکی گم شده است و از آن ابیاتی پراکنده بیشتر در دست نیست. از ادبیات پراکنده ای که از منظومه کلیله و دمنه و سایر مثنوی های رودکی باقی مانده است می توان فهمیند که صاحب قران ملک سخن لقبی برازنده او بوده است. و به همین دلیل است که در دربار سامانیان، قدر و مرتبه ای داشته که شاعران بعد از او همیشه آرزوی روزگار او را داشتند.
نمونه ای از اشعار رودکی سمرقندی
ای آنکه غمگنی وسزاواری --- وندر نهان سرشک همی باری
از بهر آن کجا برم نامش --- ترسم زبخت انده و دشواری
رفت آنکه رفت، و آمد آنک آمد --- بود آنچه بود، خیـره چه غم داری؟!
هموار کرد خواهی گیـتی را؟ --- گیـتی است« کی پذیـرد همواری؟
مستی مکن که نشنود اومستی --- زاری مکن که نشنود او زاری
شو تا قیـامت آیـد زاری کن --- کی رفته را به زاری باز آری؟
آزار بیـش بیـنی زیـن گردون --- گر تو به هر بهانه بیـازاری
گویـی گماشته ست بلایـی او --- بر هر که تو دل بر او بگماری
ابری پدیـد نی و، کسوفی نی --- بگرفت ماه و گشت جهان تاری
فرمان کنی و یـا نکنی، ترسم --- بر خویـشتن ظفرندهی باری
تا بشکنی سپاه غمان بر دل --- آن به که می بیـاری و بگساری
اندر بلای سخت پدیـد آرند --- فضل و بزرگ مردی و سالاری
منابع: زندگینامه رودکی (ویکی پدیا) , زندگینامه رودکی (بیتوته )
